Günümüzün hızla değişen dünyasında, bireylerin kişilik özellikleri ve bu özelliklerin yaşam tarzlarına etkisi önemli bir araştırma konusu haline gelmiştir. Özellikle üniversite öğrencileri arasında sedanter (hareketsiz) yaşam tarzı ve aktif sporculuk gibi farklı yaşam biçimlerinin, kişilik özellikleri üzerindeki etkileri merak edilmektedir. Bu yazıda, sedanter üniversite öğrencileri ile sporcuların mizaç ve karakter boyutları arasındaki farkları ele alacağız.
Mizaç ve Karakter Nedir?
Kişilik, bireyin düşünce, duygu ve davranışlarını şekillendiren kalıcı özellikler bütünüdür. Cloninger ve arkadaşları tarafından geliştirilen psikobiyolojik kişilik modeli, kişiliği iki temel bileşen altında inceler: mizaç ve karakter.
- Mizaç, genetik ve biyolojik temellere dayanan, yaşamın erken dönemlerinde ortaya çıkan ve yaşam boyu nispeten sabit kalan özelliklerdir. Dört temel mizaç boyutu vardır:
- Yeni deneyim arayışı (Novelty Seeking): Yeniliklere ve heyecana olan yatkınlık.
- Zarardan kaçınma (Harm Avoidance): Belirsizlik ve risklerden kaçınma eğilimi.
- Ödül bağımlılığı (Reward Dependence): Sosyal onay ve takdir arayışı.
- Sebat (Persistence): Hedeflere ulaşmada ısrarcı olma.
- Karakter ise bireyin yaşam deneyimleri ve çevresel faktörlerle şekillenen, kişisel ve sosyal etkinliklerini belirleyen özelliklerdir. Üç temel karakter boyutu bulunmaktadır:
- Kendini yönetme (Self-Directedness): Sorumluluk alma ve kendi hedeflerini belirleme becerisi.
- İş birliği yapma (Cooperativeness): Empati kurma ve başkalarıyla uyum içinde çalışma eğilimi.
- Kendini aşma (Self-Transcendence): Manevi ve spiritüel deneyimlere açıklık.
Samsun’da gerçekleştirilen bu araştırmada, 154 üniversite öğrencisinin (83 sporcu ve 71 sedanter) mizaç ve karakter özellikleri karşılaştırılmıştır. Katılımcılara sosyodemografik bilgi formu ve Cloninger’in Mizaç ve Karakter Envanteri (TCI) uygulanmıştır. Amaç, spor yapan ve yapmayan öğrencilerin kişilik özellikleri arasındaki farkları belirlemek ve bu farklılıkların yaşam tarzlarına nasıl yansıdığını incelemektir.
Mizaç Boyutları:
- Ödül Bağımlılığı (Reward Dependence): Sporcuların ödül bağımlılığı puanları sedanter gruba göre anlamlı derecede düşük bulunmuştur. Bu, sporcuların sosyal onay ve takdir arayışının daha az olduğunu göstermektedir.
- Bağlanma ve Bağımlılık Alt Ölçekleri: Sporcuların bu alt ölçeklerde de sedanter gruba göre daha düşük puanlar aldığı gözlemlenmiştir. Bu durum, sporcuların daha bağımsız ve kendi kendine yeten bireyler olabileceğini işaret etmektedir.
Karakter Boyutları:
- Kendini Yönetme (Self-Directedness): Sporcuların kendini yönetme puanları sedanter gruba göre daha düşük çıkmıştır. Özellikle sorumluluk alma, kendini kabul etme ve ikinci doğa gibi alt ölçeklerde bu düşüş belirgindir.
- İşbirliği Yapma (Cooperativeness): Sporcuların empati kurma yetenekleri sedanter öğrencilere göre daha düşük bulunmuştur.
- Kendini Aşma (Self-Transcendence): Sporcuların transpersonal tanımlama (kendini aşma) puanları sedanter gruba göre daha yüksek çıkmıştır. Bu, sporcuların manevi ve spiritüel deneyimlere daha açık olabileceğini göstermektedir.
Araştırma bulguları, sporcular ile sedanter öğrenciler arasında belirgin kişilik farklılıkları olduğunu göstermektedir. Sporcuların daha düşük ödül bağımlılığı ve bağlanma puanlarına sahip olması, onların daha bağımsız ve kendi motivasyon kaynaklarına sahip bireyler olduğunu düşündürebilir. Bu özellikler, sporcuların rekabetçi ortamlarda başarılı olmalarını destekleyebilir.
Öte yandan, sporcuların kendini yönetme ve işbirliği yapma boyutlarında düşük puanlar alması, onların sorumluluk alma ve empati kurma becerilerinde geliştirmeye ihtiyaç duyabileceklerini göstermektedir. Bu durum, takım sporlarında iletişim ve uyum sorunlarına yol açabilir.
Sporcuların kendini aşma puanlarının yüksek olması ise, onların daha yüksek amaçlar ve idealler peşinde koştuğunu, manevi değerlere önem verdiğini gösterebilir. Bu, sporcuların zorluklarla başa çıkmada ve motivasyonlarını sürdürmede önemli bir faktör olabilir.
Sonuç ve Öneriler
Araştırma, sedanter üniversite öğrencileri ile sporcuların kişilik özellikleri arasında anlamlı farklar olduğunu ortaya koymaktadır. Bu farkların, bireylerin yaşam tarzları ve günlük aktiviteleri ile yakından ilişkili olduğu görülmektedir.
- Sporcular için Öneriler:
- Kendini Yönetme Becerileri: Sporcuların sorumluluk alma ve hedef belirleme konularında desteklenmesi, performanslarını artırabilir.
- İş birliği ve Empati: Takım sporlarında başarı için empati ve işbirliği becerilerinin geliştirilmesi önemlidir. Bu alanda eğitim ve atölye çalışmaları faydalı olabilir.
- Sedanter Öğrenciler için Öneriler:
- Aktif Yaşam Tarzı: Fiziksel aktivitenin artırılması, hem fiziksel sağlık hem de kişilik gelişimi açısından olumlu etkiler yaratabilir.
- Bağımsızlık ve Öz Motivasyon: Sedanter öğrencilerin bağımsızlık ve öz motivasyon becerilerinin geliştirilmesi, akademik ve kişisel başarılarını destekleyebilir.Genel Değerlendirme
Bu araştırma, üniversite öğrencilerinin kişilik özelliklerinin, aktif veya sedanter yaşam tarzlarına göre farklılık gösterdiğini ortaya koymaktadır. Spor yapan bireylerin, belirli kişilik özellikleri sayesinde sporda başarılı olabileceği gibi, bazı alanlarda da geliştirmeye ihtiyaç duyabileceği görülmektedir. Aynı şekilde, sedanter öğrencilerin de aktif yaşam tarzına geçiş yaparak kişilik gelişimlerine katkı sağlayabilecekleri düşünülmektedir.Kişilik özelliklerinin anlaşılması, bireylerin hem akademik hem de sosyal hayatlarında daha başarılı ve mutlu olmalarına yardımcı olabilir. Bu nedenle, üniversitelerin ve eğitim kurumlarının, öğrencilerin kişisel gelişimlerine yönelik programlar düzenlemesi büyük önem taşımaktadır.